Każda z nas ma czasem ochotę powiedzieć coś, co nie spodoba się innym.
Postąpić dokładnie na odwrót, niż tego się od nas oczekuje. Zerwać z siebie
metkę „dama”, „grzeczna dziewczyna”, „urocza staruszka”, „ona taka miła”,
„zobacz, jaka czarująca”. Świat zmieniają te kobiety, które to pojęły. Miały
odwagę podnieść głowę i wyrazić swoją opinię w sprawie, o której inni woleli
milczeć. Jedne głośno, inne ciszej. Ale zawsze odważnie. Dwie autorki kreślą
kilkanaście portretów pań, których siła powinna być dla nas inspiracją.
Znanych – jak Urszula Dudziak, Ewa Minge czy Wanda Traczyk-Stawska – ale i
tych spoza reflektorów. Kobiet, które nie dały się zaszufladkować.
Żyletka pomaga zajrzeć pod powierzchnię zdarzeń, kt�rych nie chcemy pamiętać,
a kt�re sprawiły, że jesteśmy kim jesteśmy. Żyletka zdziera lakier z
rodzinnych fotografii wymazując twarze tych, o kt�rych chcielibyśmy zapomnieć.
Żyletka przecina więzi, te dobre i te złe. Żyletka przynosi ulgę, jeśli nic
innego już przynieść jej nie może. Żyletka to 10 prawdziwych rodzinnych
historii opowiedzianych przez Katarzynę Surmiak-Domańską. Wśr�d matek, ojc�w i
dzieci rozpoznasz r�wnież siebie. Rodzina nie jest faktem naturalnym, jak m�wi
Claude L�vi-Strauss. To fakt społeczny, kulturowy i polityczny. Każda rodzina
jest częścią szerszej struktury, kt�rej kształt powtarza w mikroskali. Nie
tylko ludzka psychika, ale także ciało stanowi materiał, w kt�ry wszywany jest
wz�r rodzinnych relacji. To dlatego, nawet mimo świadomości opresji, wyrwanie
się jest tak trudne i bolesne. A czasem niemożliwe. Reportaże Katarzyny
Surmiak - Domańskiej pokazują, jak w rodzinie reprodukowana jest przemoc wobec
siebie i innych, i miłość. Niekiedy bywają one splątane tak, że tytułowa
żyletka nie jest w stanie przeciąć, odciąć, ani wyciąć tego, co boli.
„Jeżeli do białego lukru dostanie się choć jedna ciemniejsza kropla, lukier
nigdy nie będzie już biały” – królowa Ku Klux Klanu uczy dzieci, jak
przygotować bożonarodzeniowy tort. Chociaż dziś Amerykanie odruchowo wzdrygają
się na hasło „Ku Klux Klan”, ten ma się całkiem nieźle i działa w pełni
legalnie. W USA jest aktywnych kilkadziesiąt organizacji ze słowem „Klan” w
nazwie. W ciągu ostatnich dwóch dekad FBI kilkakrotnie udaremniło zamachy
przygotowywane przez ich ekstremistów: wysadzenie budynku sądu w Karolinie
Północnej, autobusów wożących meksykańskich i haitańskich robotników przez
stan Georgia, klinik aborcyjnych w Pensylwanii oraz rafinerii gazu ziemnego w
Teksasie. Jednak Klan XXI wieku najczęściej woli nie wchodzić w konflikt z
prawem. Stawia na cierpliwą indoktrynację, propagując wzorcowy styl życia
tradycyjnej chrześcijańskiej rodziny, izolowanej od obcych wpływów
kulturowych. Przygotowuje armię żołnierzy, którzy staną do walki w
nieuchronnie zbliżającej się, ich zdaniem, wojnie ras. Katarzyna Surmiak-
Domańska, gość Krajowego Zjazdu Partii Rycerzy KKK z Arkansas, ma okazję
przyjrzeć się Klanowi z bliska. Rozmawia z Wielkimi Magami, Smokami i
Kleagle’ami. Zakłada biały kaptur, staje z nimi pod płonącym krzyżem. Docieka,
drąży, próbuje zrozumieć ich perspektywę. Obraz, który wyłania się z jej
podróży, to poruszający portret Pasa Biblijnego – południowych stanów, które
pomimo porażki w wojnie z Północą nigdy się nie poddały. To tutaj sto
pięćdziesiąt lat temu narodził się Klan. Tu rysowano czarne muły symbolizujące
„miasta zachodzącego słońca”, w których nie życzono sobie czarnych. Tu krążyły
pocztówki upamiętniające lincze na Afroamerykanach. To w tutejszych lasach,
dziś coraz częściej, rycerze z pochodniami zbierają się w tradycyjnych kuklos.
To „Tu mieszka miłość” – jak można przeczytać w reklamie promującej radio dla
dumnych z siebie białych. 'Uwielbiam tę książkę. Jest wciągająca, naprawdę
dobrze i intrygująco napisana, fascynująca, ociekająca klimatem amerykańskiego
Południa i przede wszystkim naprawę świetnie pokazująca mechanizmy działania
jednej z najbardziej złowrogich (i groteskowych) organizacji na zachodniej
półkuli.' Ziemowit Szczerek
'Wydała autobiografię, w której opisała, jak za milczącą zgodą matki przez
lata była wykorzystywana przez swojego ojca. W miejscowej bibliotece ustawiła
się kolejka. Chociaż autorka ukryła się pod pseudonimem, wszyscy szybko
domyślili się, o kogo chodzi. Bo na książce się nie skończyło. Halszka
udzielała wywiadów, występowała w telewizji i opowiadała otwarcie o tym, co
robił z nią ojciec. Mokradełko to spojrzenie na Halszkę Opfer - autorkę
głośnego Kato-taty - oczami osób z jej najbliższego otoczenia: męża, sąsiadek,
teściowej, lekarki. Jak widzą kogoś, kto wybrał sobie pseudonim 'Ofiara', ale
nie zachowuje się jak na ofiarę przystało? Matka nie może wybaczyć córce, że
publicznie mówi o sprawach, które dotyczą rodziny. Oświadczyła, że nie chce
jej znać. Córka wybiera się w podróż do matki. Razem z nią jedzie reporterka,
która staje się uczestnikiem wydarzeń. 'Jestem dumny, że wymyśliłem tytuł tej
książki, bo na taki reportaż czekałem całe lata. To współczesna, świetna
opowieść faktu o ukrytej twarzy 'normalnej polskiej rodziny'. 'Nie chciałaby
pani dowiedzieć się prawdy?' - pyta Surmiak-Domańska swoją bohaterkę, a ta
odpowiada jej pytaniem: 'A skąd pani weźmie prawdę?'. Myślę, że to zdanie
charakteryzuje sytuację egzystencjalną nie tylko bohaterów Mokradełka'.
Mariusz Szczygieł'
