Jacek Leociak Bücher

Der Autor analysiert Tagebücher, Erinnerungen, Memoiren, Chroniken, Berichte und Briefe, die während der Zeit des Zweiten Weltkriegs und der deutschen Besatzung im und um das Warschauer Ghetto entstanden. Er untersucht die Gattungsspezifik und den speziellen Status dieser Texte, die das in Worte zu fassen versuchen, was gemeinhin als unbeschreibbar gilt. Der Autor widerspricht der verbreiteten These von der Unausdrückbarkeit. Er betont die Notwendigkeit des Ausdrucks jener Erfahrung und die Notwendigkeit des Versuchs zu verstehen.

In his work Limit Experiences, Jacek Leociak addresses questions that are fundamental to the twentieth-century experience: How can we represent such traumatic events as the Holocaust? Was Lyotard correct when he claimed that reality had succumbed to the gas chambers? How can we describe the «indescribable»? Moving seamlessly through such topics as the destruction of the Warsaw Ghetto, the carpet bombing of Dresden, and Jews left for dead in the Nazi execution pits who miraculously «exited the grave» alive, Professor Leociak succeeds in offering readers a profound representation of twentieth-century limit experiences by embedding them in a broad array of sources and building around them a rich historical context.

Getta warszawskiego nie ma. Możemy wprawdzie dostrzec okruchy jego murów czy fragmenty bruku ulicznego, ale w swej istocie ta część miasta, warszawska dzielnica zamknięta, jest przed nami zakryta: ziemią, asfaltem, fundamentami nowych domów i niepamięcią. Jedynym obszarem, gdzie można jeszcze odnaleźć mieszkańców getta wraz z ich domami i ulicami, z ich życiem, cierpieniem i śmiercią, jest miejsce w naszej pamięci. Przewodnik oprowadza po mieście nieistniejącym. Jest ono zbudowane z wielu indywidualnych zapisów, świadectw i dokumentów. Na ich podstawie autorzy odtwarzają topografię getta, ówczesne realia i atmosferę tamtych miejsc i dni. Ze wstępu do drugiego wydania Książka Getto warszawskie. Przewodnik po nieistniejącym mieście, owoc wieloletniej wspólnej pracy, ukazała się dwanaście lat temu. W dynamicznie rozwijających się w Polsce interdyscyplinarnych badaniach nad zagładą Żydów to niemal cała epoka. My sami jesteśmy bogatsi o nowe doświadczenia badawcze, odkryliśmy nowe źródła bądź dotarliśmy do tych, które wcześniej nam umknęły. Dojrzeliśmy więc do tego, aby wrócić do Przewodnika, poprawić zauważone błędy, w wielu miejscach uzupełnić, pogłębić, a tam, gdzie okazało się to konieczne – zmienić. Poszczególne rozdziały zostały poszerzone i uaktualnione, bogatsza jest też egzemplifikacja źródłowa. Niemniej drugie, poprawione i uzupełnione, wydanie zachowuje podstawową strukturę kompozycyjną i układ treści pierwszego. W mocy pozostaje więc opis zawartości Przewodnika przedstawiony w tekście „Od Autorów”, który przedrukowujemy z wydania pierwszego, uzupełniając jedynie wskazówki bibliograficzne i niezbędne uaktualnienia. Należy odnotować znaczące zmiany w opracowaniu kartograficznym autorstwa Pawła E. Weszpińskiego. Zostało ono zweryfikowane dzięki nowym źródłom, przede wszystkim cennej kolekcji niemieckich zdjęć lotniczych Warszawy z okresu okupacji, odnalezionej przez Zygmunta Walkowskiego w amerykańskim Archiwum College Park (Maryland).

Zdjęcia i teksty zawarte w tym albumie są próbą zapisu spotkania z trzema kluczowymi dla historii getta warszawskiego miejscami. Są to: Zespół Szkół Licealnych i Ekonomicznych im. Mikołaja Kopernika Stawki 10 (częsc Umschlagplatzu), Wydział Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego Stawki 5/7 (siedziba Komendy oddziału SS, nadzorującego deportację z sąsiedniego Umschlagplatzu), Kamienica przy Żelaznej 103, dawne Befehlstelle, czyli centrum dowodzenia, siedziba specjalnej formacji Einsatz Reinhardt przybyłej z Lublina do kierowania Wielką Akcją Likwidacyjną warszawskiego getta. Trzy wymienione budynki stanowią warszawski trójkąt Zagłady. To w tym trójkącie rozegrała sie Wielka Akcja Likwidacyjna, podczas której 300 tysięcy Żydów przez Umschalgplatz odjechało z getta prosto do komór gazowych Treblinki. Album zawiera esej fotograficzny Artura Żmijewskiego, zdjęcia budynkow oraz ich wnętrz wykonane tu i teraz (w 2020 roku). Fotografie oplecione są tekstami Jacka Leociaka i Zofii Waslickiej-Żmijewskiej. I zdjęcia, i teksty są utrwaleniem spojrzenia na to, co było scenerią Zagłady, a dzis jest elementem żywej tkanki wspołczesnej Warszawy.

Wiem doskonale, że Polacy ratowali Żydów w czasie Zagłady. Robiły to także siostry zakonne oraz księża diecezjalni (dawniej mówiło się świeccy) i zakonnicy. Dużo się na ten temat pisze. Ja sam napisałem książkę o pomocy Żydom Ratowanie. Opowieści Polaków i Żydów. Spory rozdział poświęciłem tam ratowaniu w klasztorach. Według danych z 2007 roku wśród Polaków uhonorowanych Medalem Sprawiedliwych Wśród Narodów Świata jest czterdzieści sióstr zakonnych i dwudziestu księży. Na swoich kartkach starałem się jednak notować to, o czym pisze się rzadziej. Wyjmuję je z pudełka po butach firmy Bradshaw & Lloyd. Angielska firma z tradycjami, działają od końca XIX wieku. Zależy mi na konkretach, nawet na drobiazgach. Nie silę się na bezosobowy chłód czy wyprany z emocji obiektywizm. Przeciwnie jest to zapis subiektywny, a wybór stronniczy. W końcu to moje pudełko. Jacek Leociak

Rudolf Höss, komendant Auschwitz-Birkenau – powracający na łono Kościoła katolickiego, skruszony, przystępujący do spowiedzi i na kolanach przyjmujący w celi więzienia w Wadowicach komunię świętą – nie tylko może, ale wręcz musi być zbawiony. Jeśli chrześcijańskie orędzie ma mieć sens, jeśli miłosierny Bóg jest naprawdę miłosierny, nie odrzuca nikogo i bezgranicznie kocha wszystkich ludzi – Höss jest zbawiony. Poprzez swoją śmierć i zmartwychwstanie Pan Jezus oczyścił każdego człowieka (również Hössa) z wszelkiego grzechu i otworzył mu drogę do zbawienia. Bez nawróconego i zbawionego Hössa chrześcijaństwo rozpada się w proch. Na szali wagi, którą trzyma Pan Jezus, jeden nawrócony Rudolf Höss jest więcej wart niż milion sto tysięcy wymordowanych pod jego nadzorem ofiar. Jeśli ktoś wzbrania się przed zaakceptowaniem takiej logiki miłosierdzia, jeśli w kimś tlą się wątpliwości, jeśli coś przeszkadza mu w przyjęciu tej Tajemnicy – nie jest dobrym chrześcijaninem. Nie można być bowiem chrześcijaninem „trochę”. Albo–albo. Autor

Getta warszawskiego nie ma. Możemy wprawdzie dostrzec okruchy jego murów czy fragmenty bruku ulicznego, ale w swej istocie ta część miasta, warszawska dzielnica zamknięta, jest przed nami zakryta: ziemią, asfaltem, fundamentami nowych domów i niepamięcią. Jedynym obszarem, gdzie można jeszcze odnaleźć mieszkańców getta wraz z ich domami i ulicami, z ich życiem, cierpieniem i śmiercią, jest miejsce w naszej pamięci. Zestaw czternastu map rozplanowanych na dziesięciu osobnych arkuszac jest integralną częścią książki Barbary Engelking i Jacka Leociaka pt. Getto warszawskie. Przewodnik po nieistniejącym mieście. Publikujemy go również oddzielnie, ponieważ stanowi jedyny w swoim rodzaju atlas getta warszawskiego: bogate, wielostronne i jak dotąd najpełniejsze opracowanie kartograficzne getta autorstwa Pawła E. Weszpińskiego, które nie ma precedensu w literaturze światowej. Pierwszego całościowego opracowania kartograficznego getta dokonał w latach sześćdziesiątych Józef Ziemian. Przy sporządzaniu kartografii do naszego atlasu korzystaliśmy z jego nigdzie dotychczas w komplecie nieopublikowanych map, za których udostępnienie dziękujemy pani Janinie Brandwajn- Ziemian. Źródła do opracowania kartograficznego czerpaliśmy z Państwowego Archiwum m.st. Warszawy oraz z dokumentów i relacji przechowywanych w archiwach Żydowskiego Instytutu Historycznego i Instytutu Yad Vashem, a także ze świadectw publikowanych. Kartografia została zweryfikowana dzięki nowo odkrytym materiałom, przede wszystkim cennej kolekcji niemieckich zdjęć lotniczych Warszawy z okresu okupacji, odnalezionej przez Zygmunta Walkowskiego w amerykańskim Archiwum College Park (Maryland). Atlas składa się z dziesięciu arkuszy, na których znajdują się następujące mapy tematyczne: 1) granice getta przed wielką akcją likwidacyjną; 2) urzędy i produkcja; 3) handel, usługi, miejsca szmuglu; 4) służba zdrowia, opieka społeczna, oświata; 5) życie społeczne; 6) miejsca zamieszkania wybranych postaci getta; 7) getto szczątkowe po wielkiej akcji likwidacyjnej; 8 a) powstanie, b b) część północna byłego getta i KL Warschau; 9) współczesny układ ulic i ostańce zabudowy na tle dawnego planu miasta; 10a) getto warszawskie na tle planu całego miasta z 1939 roku, 10b) wysypiska gruzu, 10c) komunikacja tramwajowa i autobusowa na obszarze przyszłego getta w 1939 roku, 10d) komunikacja w getcie.

Książka analizująca konkretne przypadki Polaków, którzy czasie II wojny światowej udzielali pomocy ukrywającym się Żydom. Pokazuje różne motywy działania: zarówno ludzką chęć pomocy jak i chciwość. Wykorzystuje bogate, dobrze udokumentowane źródła historyczne: świadectwa, dokumenty archiwalne. Szczegółowo odtwarza ówczesną rzeczywistość - skomplikowany kontekst historyczny, społeczny, psychologiczny. Prezentuje moralne dylematy towarzyszące akcji pomocy Żydom, przedstawia dramaty ratowanych i ratujących.

Książka Jacka Leociaka Spojrzenia na warszawskie getto to połączenie autorskiego przewodnika, eseju historycznego i albumu varsavianistycznego. Autor zabiera czytelników na wędrówki po getcie warszawskim, prowadząc ich ulicami Muranowa – Krochmalną, Leszno, Karmelicką, Nowolipie, Miłą i Stawki – wykorzystując różnorodne źródła: świadectwa ofiar spisywane w czasie wojny, wydane po latach wspomnienia, dokumentację niemiecką, żydowską, polską, wycinki z prasy oraz fotografie przedwojenne, wojenne i współczesne. Szczególną wartość mają świadectwa pochodzące ze zbiorów Archiwum Ringelbluma - podziemnego archiwum getta warszawskiego. W książce wykorzystano blisko 150 zdjęć z archiwów fotograficznych z całego świata, m.in.: Żydowskiego Instytutu Historycznego, Instytutu Sztuki PAN, Yad Vashem, Ghetto Fighters’ House Museum w Izraelu, Bundesarchiv Koblenz w Niemczech, United States Holocaust Memorial Museum w Nowym Jorku. Wiele z tych zdjęć jest unikatowych i publikowanych po raz pierwszy. Cennym uzupełnieniem książki są specjalnie opracowane przez Pawła E. Weszpińskiego mapy historyczne opisywanych ulic. Książka Jacka Leociaka pokazuje, że historia getta warszawskiego wciąż czeka na odkrycie. Autor proponuje nowe spojrzenie na miasto, a także odmienne od dotychczasowego pokazanie historii getta. Koncentruje się na wartości przeżycia poznawczego, którego doświadczamy w konfrontacji ze śladami przeszłości. Te ślady prowadzą nas do ludzi, którzy kiedyś żyli i umierali w getcie. Poznanie ich historii pozwoli nam na nowo odkryć miejsca w Warszawie, w których kiedyś „coś było”, a teraz „niczego już nie ma”. Jak pisze autor we wstępie: „Chociaż getto warszawskie zmiecione zostało z powierzchni ziemi, to jednak jego mocne, rozrośnięte w głąb korzenie wciąż tkwią pod asfaltem nowych ulic, pod chodnikami wyłożonymi nowoczesną kostką brukową, pod zielenią osiedlowych trawników. Ambicją tej książki jest pomoc w nauce patrzenia na to, co po getcie w krajobrazie współczesnej Warszawy pozostało.” Jacek Leociak