Marek Gałęzowski Bücher

Tadeusz Grużewski, zwolennik ruchu niepodległościowego, był pisarzem politycznym, który przenikliwie ukazywał demoralizujące skutki niewoli narodu polskiego, głównie pod rosyjskim jarzmem, oraz podkreślał konieczność dążenia do odzyskania państwowości. Był jednym z nielicznych w Polsce specjalistów od Rosji i międzynarodowych stosunków. Początkowo działał jako czołowy publicysta Przeglądu Wszechpolskiego, a w czasie pierwszej rewolucji rosyjskiej zerwał z Narodową Demokracją, wspierając irredentę. Współpracował blisko z liderem Studnickim, reprezentującym małą grupę orędowników niepodległości. W trzecim rozdziale autor omawia niewolę Polaków, podkreślając brutalność zaborcy i demoralizację narodu. Zwraca uwagę na procesy wynaradawiania, które rozpoczęły się już w XVIII wieku, oraz niebezpieczne konsekwencje polityki rosyjskiej, mające znaczenie nawet w dzisiejszych czasach. Fragment ten zasługuje na szczególne uwypuklenie z uwagi na ważne przesłanie i ocenę tego procesu w kontekście współczesności.

W książce „Tam, gdzie największe niebezpieczeństwo, szedł pierwszy”. Sylwetki Żydów – uczestników walk o niepodległość i granice Polski w latach 1914–1921 upamiętniono sylwetki kilkudziesięciu polskich Żydów, uczestników zmagań o granice Rzeczypospolitej w latach 1918–1921, niekiedy także walk o niepodległość w Legionach i w Polskiej Organizacji Wojskowej. Część spośród nich poległa w obronie Lwowa i w wojnie z bolszewikami. Większość pozostałych zginęła w czasie II wojny światowej w Zagładzie dokonanej przez Niemców na okupowanych ziemiach Polski, inni – z wyroku totalitaryzmu komunistycznego, jak kapitan Karol Katz, kawaler Virtuti Militari, o którym pisano: „Tam, gdzie największe niebezpieczeństwo, szedł pierwszy”. Wszyscy byli częścią wielonarodowego i wielokulturowego społeczeństwa polskiego i w przeważającej większości przynależeli do jego elity inteligenckiej. Zaangażowani w odbudowę państwa polskiego, wyróżniali się poczuciem obowiązku, zwykle naznaczonym odwagą i poświęceniem. Dlatego ich biografie należy zachować w narodowej pamięci, świadcząc w ten sposób, że „Polska nigdy o swych Żydach zapomnieć nie będzie mogła, że pozostaną oni choćby w postaci legendy – bolesnej, tragicznej, niedającej się wyrwać z rzeczywistości polskiej”.