Panuś Kazimierz Bücher

Wyjątkowa ranga uroczystości Zmartwychwstania Pańskiego i całego okresu paschalnego nadaje głoszonym w tym czasie kazaniom i homiliom specyficzny, podniosły i radosny charakter. W niniejszej antologii znalazły się kazania wybitnych mówców kościelnych, lecz także twory rzemieślników ambony; teksty klarowne i klasycznie skomponowane, ale też reprezentujące barokową barwność myśli i stylu; teksty wydobyte z rękopisów oraz druków dawnych i nowych. Wszystkie one zachęcają do zagłębienia się w staropolską, oświeceniową i najnowszą, katolicką i różnowierczą interpretację największej tajemnicy chrześcijaństwa zmartwychwstania Jezusa Chrystusa, misterium, które nadaje sens życiu chrześcijańskiemu, a Kościołowi rację bytu; kazania te pozwalają przynajmniej częściowo poznać, jak w Polsce w ciągu wieków obchodzono to święto nad świętami.

Niniejszy tom zawiera polskie kazania adwentowe od średniowiecza do początków XXI stulecia we współczesnej transkrypcji, opatrzone niezbędnym komentarzem. Mimo znacznego zróżnicowania sprawności językowej autorów, poziomu ich wykształcenia, konfesji oraz stosowanych przez nich środków wyrazu i siły przytaczanych argumentów wspólnym ich dążeniem było pragnienie przygotowania słuchaczy na przyjście Pana: zarówno w dniu Jego narodzin, pamiątkę czego celebruje się co roku 25 grudnia, jak i podczas paruzji, gdy jak wyznajemy w Credo przyjdzie sądzić żywych i umarłych, oraz to pomiędzy nimi, gdy rodzi się w człowieku przez życie sakramentalne. O ile dawniej kaznodzieje silnie podkreślali pokutny charakter adwentu, o tyle dzisiaj bardziej zwracają uwagę na fakt, iż jest to czas pobożnego i radosnego oczekiwania, także na drugie przyjście Chrystusa.

Niniejszy tom pozwala zapoznać się z kazaniami przybliżającymi tematykę Bożego Narodzenia, obecnymi w kulturze polskiej od wielu stuleci. Najstarszy tekst pochodzi z końca XIII wieku, najmłodszy - z początku XXI wieku, Okres Bożego Narodzenia rozpoczyna się w Wigiliię od pierwszych nieszporów Narodzenia Pańskiego, a kończy wraz z drugimi nieszporami niedzieli Chrztu Pańskiego obchodzonej po 6 stycznia. To właśnie w tym czasie, trwającym około trzech tygodni, uwaga Kościoła koncentruje się na tajemncy narodzenia Jezusa Chrystusa i Ewangelii Dzieciństwa aż do chrztu Zbawiciela i rozpoczęcia przez Niego publicznej działalności.

Pasja Chrystusowa była i jest tematem we wszystkich właściwie rodzajach i gatunkach literackich. Tu jednak interesuje nas przede wszystkim kazanie jako gatunek oratorstwa kościelnego, łączący zawartość teologiczną z perswazyjnymi i wychowawczymi środkami oddziaływania, które w pewnym uproszczeniu dadzą się sprowadzić do pierwszych trzech części składowych teorii retorycznej: inwencji, dyspozycji i elokucji. Właśnie pod tym kątem, mianowicie jako twory językowo-literackie, kazania staropolskie warto dziś czytać, jako takie przedstawiają bowiem dla nas największą wartość. Oczywiście nie wolno przy tym pomijać zawartości teologiczno-egzegetycznej, jako że właśnie kazania, zapisywane i wydawane drukiem w wielkiej obfitości, są miarodajnym świadectwem stanu świadomości kaznodziejów i ich odbiorców. Jesteśmy najzwyczajniej ciekawi, jak nasi przodkowie pojmowali tajemnice wiary, co słyszeli w świątyniach, jak interpretowali teksty biblijne. Kościół najlepiej przedstawia się potomnym poprzez ambonę lub raczej to, co z niej przeszło pod drukarskie prasy (z wprowadzenia).

Nie jest łatwo wyrazić prawdę o Bogu w pojęciach estetycznych tak, by zachwycić pięknem Ewangelii Jezusa Chrystusa i pociągnąć za nią wielu słuchaczy. To trudne zadanie i wymaga wielu umiejętności. Na niektóre z nich zwraca uwagę, przybliża je i pogłębia ks. prof. Kazimierz Panuś, wieloletni wykładowca homiletyki w Papieskiej Akademii Teologicznej. Przypomina on wagę słowa, omawia gatunki homiletyczne i ich cechy, uczy przemawiania skutecznego. Autor uwrażliwia na to, by kazanie było obrazowe i w miarę krótkie.

Prastara katedra wawelska to przedziwna świątynia. Jako skarbnica znakomitych dzieł sztuki i żywy pomnik ojczystej historii przemawia każdym szczegółem swego wnętrza. To wszystko sprawia, że kazanie wygłoszone w tej świętej przestrzeni nabiera dodatkowej mocy i znaczenia. Nie dziwi zatem, iż już od średniowiecza w świątyni tej głosili kazania najwybitniejsi polscy mówcy. Niniejsza publikacja prezentuje sylwetki dwudziestu wielkich kaznodziejów katedry wawelskiej, którzy w różnych okresach historii głosili słowo Boże z tej prestiżowej ambony. Od Stanisława ze Skarbimierza, pierwszego rektora Akademii Krakowskiej i kaznodziejów wyrosłych z tej uczelni, poprzez wielu innych czytelnik dociera do dwudziestowiecznych kaznodziejów katedry: arcybiskupów Józefa Teodorowicza i Michała Godlewskiego, ks. infułata Kazimierza Figlewicza, a przede wszystkim kard. Karola Wojtyły papieża Jana Pawła II. Pełniejsze spotkanie z kaznodziejami umożliwia załączony do każdej sylwetki reprezentatywny dla niej tekst kaznodziejski. Są to niejednokrotnie prawdziwe perły kaznodziejskiej literatury. Na szczególną uwagę zasługuje kazanie Leonarda Słończewskiego odtworzone z łacińskiego rękopisu, przetłumaczone i po raz pierwszy opublikowane. Niech to spojrzenie na dwudziestu wielkich kaznodziejów katedry krakowskiej przyczyni się do głębszego zrozumienia istoty i roli kaznodziejstwa, do jego umiłowania i prowadzenia dalszych nad nim badań.

Kazania funeralne, wydali i opracowali Kazimierz Panuś i Marek Skwara, Kraków 2014 (Kazania w Kulturze Polskiej. Edycje Kolekcji Tematycznych, 2)

Historia kaznodziejstwa jest spotkaniem z najwybitniejszymi kaznodziejami Kościoła Powszechnego, od Apostołów do Jana Pawła II, ich czasami i dziejami. Publikacja przedstawia w syntetyczny sposób rozwój form kaznodziejsko- homiletycznych. Kolorytu książce dodają ciekawie dobrane fragmenty tekstów źródłowych oraz znaczące wypowiedzi o kaznodziejstwie.

Piotr Skarga SJ (1536-1612) Człowiek pasji i niespożytej gorliwości. Filantrop dbający o ubogich. Miłośnik języka polskiego, mówca i wytrawny kaznodzieja. Pierwszy rektor Akademii Wileńskiej i współtwórca Unii Brzeskiej. Obdarzony wyjątkowym talentem oratorskim, przez ponad dwadzieścia lat pełnił funkcję kaznodziei króla Zygmunta III. Jako polemista o porywczym temperamencie, w swych wystąpieniach dotykał najboleśniejszych spraw polskiego życia społecznego i religijnego. Aby zachować jedność Kościoła i państwa, wspierał monarchię, dążył do ograniczenia swobód szlachty, przestrzegał przed reformacją. Zasłynął jako autor Żywotów świętych i Kazań sejmowych.