Arnold Gehlen Reihenfolge der Bücher

Predkladaná kniha patrí k základným dielam zaoberajúcim sa filozofiou inštitúcií; má najmä sociologický a antropologický charakter. Skladá sa z troch častí: Prvá je venovaná problému inštitúcií ako takému a zohľadňuje aspekty tejto problematiky v teoretickom aj historickom pohľade. V druhej časti sa píše o archaických kultúrach, pričom sa autor dotýka aj takých, na prvý pohľad exotických otázok, akými sú totemizmus, mágia, extáza, opojenie, askéza a podobne. Tretia, záverečná časť je akýmsi zhrnutím (prírodné náboženstvá, úlohy filozofie, výhľady). Kniha je dodnes jedným z najviac inšpirujúcich zdrojov pre sociologickú analýzu inštitúcií. Nikto neprepracoval symbolickú štruktúru stabilizácií vyplývajúcich zo spoločných ľudských činností cestou rituálneho sprítomnenia lepšie ako Gehlen. Autor sa najmä v neskorších rokoch zaoberal dejinami ľudskej kultúry a jej ohrozením modernou technikou. Patril tak k výrazným postavám kultúrnych kritikov modernity.

Przedłożona polskiemu czytelnikowi praca "Człowiek. Jego natura i stanowisko w świecie" (1940) stanowi przełomowe, klasyczne już dzieło z zakresu antropologii filozoficznej. Gehlen przedstawia w nim koncepcję człowieka jako istoty ułomnej (Mängelwesen): człowiek przychodzi na świat pozbawiony wyspecjalizowanych instynktów, organów ataku i obrony, nieprzystosowany do życia w ściśle określonym środowisku. Niekorzystny punkt wyjścia wymusza na nim konieczność samodzielnego przekucia pierwotnych słabości w środki umożliwiające mu przetrwanie w niebezpiecznym, obojętnym na jego potrzeby świecie. Człowiek rozpoczyna zatem swoją przygodę z życiem jako swoisty homo defectus, a kończy ją jako Prometeusz, który potrafi stworzyć skomplikowany świat kultury i podporządkować sobie siły przyrody. Podstawową kategorią w projekcie antropologicznym Gehlena jest działanie, które kompensuje wszystkie wrodzone braki biologiczne człowieka, odciąża jego organizm od zalewu bodźców, reguluje nieustabilizowaną energię popędową, a przede wszystkim stanowi podłoże dla rozwoju symbolicznego języka oraz instytucji, na których opiera się każda kultura.

■ Zur Geschichte der Anthropologie ■ Vom Wesen der Erfahrung ■ Das Bild des Menschen im Lichte der modernen Anthropologie ■ Mensch und Institutionen ■ Über Kultur, Natur und Natürlichkeit ■ Die Technik in der Sichtweise der Anthropologie ■ Die gesellschaftliche Situation in unserer Zeit ■ Enzyklopädisches Stichwort: Philosophische Anthropologie ■ Literaturhinweise ■ Personen- und Sachregister

Band 9 der Arnold Gehlen Gesamtausgabe enthält mit Gehlens kunstsoziologischem Hauptwerk „Zeit-Bilder“ einen klassischen kunstsoziologischen Text, der über seine interdisziplinäre Wirkung hinaus auch ein breiteres Publikum erreichte. In der 1960 erstmals erschienenen Monografie beschreibt der Autor die moderne Malerei, insbesondere die von ihm bewunderte Revolutionierung der Künste durch den Kubismus und Maler wie Klee, Kandinsky oder Mondrian, und analysiert sie als „peinture conceptuelle“ historisch, gestaltpsychologisch und soziologisch. Auch entwickelt Gehlen hier die berühmt gewordene These von der „Kommentarbedürftigkeit“ der modernen Kunst und zeigt erstmals die Ähnlichkeit materialer Experimente in den Künsten und in der Industrieproduktion auf. Das fand begeisterte Zustimmung etwa bei Theodor W. Adorno, Wolfgang Harich oder Helmuth Plessner. Die Monografie wird ergänzt durch dreiundzwanzig weitere thematisch ganz eigenständige Abhandlungen in drei thematischen Abteilungen: „Anthropologische und kulturgeschichtliche Voraussetzungen der Künste“, „Kunstsoziologische Studien“ und „Einzelstudien zur Kunst“. Dieser Band der Arnold Gehlen Gesamtausgabe enthält ein Nachwort des Herausgebers, textgeschichtliche Belege, Zitations- und Bildnachweise sowie neben dem Personenregister ein systematisches Sachregister und eine Seitenkonkordanz.